Nikifor zwany też Nikiforem Krynickim urodził się około 1895 roku w Krynicy wsi, jako dziecko nieślubne Marii Derewniak. Był z pochodzenia - po matce – Łemkiem, jego ojciec był Polakiem, według legendy - uznanym malarzem, kryptonimowanym jako "T".

Nikifor urodził się z upośledzeniem słuchu i mowy, rozumiał nie wszystko, mówił bełkocąc. Był rozumiany tylko przez najbliższych. Uczęszczał do szkoły powszechnej ruskiej, której nie ukończył. Wyniósł z niej początki pisania dużymi drukowanymi literami. W tym zakresie nauczył się czytać i własne teksty odczytywał. W szkole powszechnej nauczył się też rysować. Malować nauczył się sam.

Wychowany przez nędzę i tajemnicę, przez grozę i kalectwo, znał tylko jedno miejsce spokojne – cerkiew. Osierocony podczas I wojny światowej, nie umiejący porozumieć się z otoczeniem, traktowany był początkowo przez krynicką społeczność jako odmieniec – izolowany fizycznie i psychicznie, wyśmiewany.

Najwcześniejsze zachowane prace Nikifora pochodzą sprzed 1920 roku. Jest wśród nich wiele takich, które uwidaczniają trud doskonalenia umiejętności przyszłego artysty. Bez względu na motyw Nikifor stosował niewielkie rozmiary prac, często niewiele większe od kartki papieru zeszytowego. Początkowo wykorzystywał podarowane skrawki - na przykład austriackie druki urzędowe, zużyte zeszyty szkolne, opakowania po czekoladkach, papierosach, papier pakowy.

 

Malował najchętniej akwarelą, czasami łączoną z temperą bądź farbą olejną, rzadziej - w ostatnich latach życia - używał kredek. Mocny wyraz plastyczny jego prac stanowi jednak efekt przekroczenia wszelkich ograniczeń. Nawet w niewielkim formacie potrafił uzyskać przedstawienie monumentalne - dzięki centralnej kompozycji, z wyrazistą frontalną ekspozycją na osi symetrii pionowego prostokąta figury ludzkiej, budowli bądź góry. Poszczególne elementy dokładnie obrysowywał cienką czarną kreską i tak okonturowane płaszczyzny wypełniał żywymi barwami nakładanymi prosto z tuby. Pod jego ręką farba traciła jednak surowość. W natchniony, wrodzony sposób umiał z niej wyczarowywać bogactwo niuansów, potrafił osiągać pełnię koloru, czasami pełnię tonów jednej barwy, a co więcej - potrafił przy pomocy palety kreować nastrój. W większości przypadków nastrój nostalgii.

Dorobek Nikifora liczy kilkadziesiąt tysięcy prac. Najwybitniejsze - zdaniem znawców - pochodzą z lat 20.-30. Wtedy określił zarówno swoje zainteresowania ikonograficzne, jak estetyczne. Znaczną ilość swoich dzieł rozdał bądź sprzedał za przysłowiowe grosze w latach największej biedy.  Dopiero w latach 50., a zwłaszcza w 60. jego pozycja jako artysty zaczęła wzrastać. Historia sławy Nikifora obejmuje również dzieje wystaw: począwszy od pierwszej indywidualnej krajowej w roku 1949, poprzez szereg zagranicznych, od końca lat 60. Wymienić też trzeba pierwszą i ostatnią retrospektywę: pierwsza miała miejsce w 1967 roku w warszawskiej "Zachęcie", ostatnia - w 2004 roku w warszawskim Muzeum Etnograficznym.  

Natomiast w roku 1995 w krynickiej willi "Romanówka" otwarto Muzeum Nikifora. Zaś na początku 2005 roku miejscowa społeczność łemkowska wystąpiła z inicjatywą ufundowania pomnika artysty.

Nikifor był obdarzony absolutnym słuchem malarskim, wyobraźnią oryginalną i konsekwentną, odwagą i uporem, świadomością w wyborze sposobów pracy. Komponował bezbłędnie, rysował wyraziście.

Do okresu pierwszego pracy Nikifora zaliczamy ogromne akwarele wieloobrazkowe. Na kartonie wysokości około połowy metra umieszczał Nikifor, dokoła utworu centralnego, kilkadziesiąt scen związanych tematem. Okres drugi, późnych lat dwudziestych, obejmuje kilkadziesiąt architektur fantastycznych, formatu mniej więcej 30x40 cm, oprawionych w ramki z papieru marmurkowego, do zawieszania na sznureczkach. Okres trzeci to akwarele cerkiewne, na fioletowych przeważnie okładkach. Następny okres okupacji, obejmuje głównie portrety will krynickich, malowane na sprzedaż. W kontraście do tych lat okres , bezpośrednio powojenny, obejmuje obrazki fantastyczne. Wędrówka przymusowa Nikifora w latach 1947 – 1948 zostawiła niewiele obrazków podróżniczych. Kolejny okres to zainteresowanie Nikifora portretami.

Nikifor poczuł się po raz pierwszy w życiu malarzem, Matejką, któremu klienci cierpliwie pozują i chętnie płacą. Powodzenie złączyło się z pogorszeniem wzroku i ogólnego stanu zdrowia. Kolory akwarel stały się żywsze, nawet jaskrawe, mniej subtelne, twórczość była zbyt spieszna, bo nabywcy czekali na wykończenie obrazków. Pod koniec życia Nikifor rysował kredkami, rysunków nie wypełniał kolorem.

Ze względu na wyjątkowe wartości artystyczne i estetyczne dzieła Nikifora, uznajemy go za malarza, bez przymiotnika: ludowy, amator, dyletant, zwłaszcza obecnie, gdy wykształcenie artysty i jego biegłość akademicka są bez większego znaczenia. 

       

Bibliografia

- Banach A.: Nikifor. Warszawa: Wydaw. Arkady, 1983

- http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_nikifor_krynicki

na początek